Vestlandsutstillingen

«(D)et er den indre identiteten som skil vestlendingar frå andre. Den handlar om våre erfaringar og holdningar til tradisjon. Den har blitt langt mindre forandra enn det utsida har»

(Historieprofessor Narve Bjørgo 2008)

 

«(D)u kan lære nye ting, men innerst i ditt hjerte e du alltid vestlending»

(Vilde & Anna «Vestlandet», MGPjr 2016)

 

Då eg vart spurt om eg ville vere kurator for Vestlandsutstillingen tenkte eg først at no skulle eg gjere noko internasjonalt relevant, ei cutting edge og radikal utstilling som tek samtida på pulsen. Noko inspirert av Veneziabiennalen og Documenta i 2023. Vi kuratorar vil jo helst at utstillinga blir plukka opp og får god omtale av kritikarar og kollegaer.

Men, så byrja eg å tvile. Lokalt bryr kanskje ikkje folk seg om desse nye trendane. Kunstpublikum frå Oslo kan ein berre gløyme at skal kome, dei kjem seg ikkje ut av sentrum ein gong, om dei kan sjå ny kunst ein trikketur unna.

Difor stakk det ein faen i meg! Skal ein først lage ei landsdelsutstilling for Vestlandet, så kunne ein jo like gjerne drite i kunsttrendar. For, kva om eg heller prøvde å leite etter noko – tilgje meg om du set kaffien i halsen no – vestnorsk? Noko eksotisk ifrå sjølvaste vestkysten?

Så eg såg etter verk som peikar mot dalar, på fjell og mot alle desse små plassane langs kysten, bundne saman av bruer, tunnelar, ferjer og fly. Vakker, vill og urørt norsk natur. Industri og frukt i djupe fjordar. Bygder der folk pratar så annleis at det hadde vore enklare for meg som er austlending å slå om til engelsk. Plassar der ein framleis brukar dette kaudervelske språket nynorsk. Strekningar med vegar så svingete, kuperte og smale at bygdevegar på austlandet er dei reinaste autostradaer. Eller byane langs pulsåra E39. Kanskje ville det vere noko der? Noko nytt og annleis?

Historikar Knut Grove omtala det vestnorske slik i Bergens Tidende i 2004: «Egalitet og mangesysleri har vore sosiale og materielle markørar for ein felleskultur på Vestlandet.»

Vestlandet sin topografi og plassering har gjeve områda ei særeiga historie, mentalitet og kultur. Fjell og fjord gav grunnlag for alle dei små gardane som historisk var strødd langs kysten. Gardar så små at alle hadde minst ein jobb utanom. Difor vart kapital jamnare delt ut langs kysten enn i bygder austpå. Den spreidde kapitalen og kulturen for å vere i fleire jobbar samstundes la i neste omgang grunnlaget for dei mange små firmaa langs kysten og i fjordane. Topografien avla særeigne individualistiske og egalitære mangesyslarar.

Legg til ei lang historie med eit blikk ut av landet, ikkje innover mot sentrum. Handel og utveksling av kultur gjekk like enkelt vest- eller sørover, som aust mot hovudstaden. Kysten var ein internasjonal motorveg lenge før nokon sette spadestikk for dei første fjellovergangane, og kombinasjonen av spreidd kapital og skipstrafikk gjorde at det var langs kysten mykje av verdiane vart skapte.

Seinare gav dei mange fossane i landskapa vasskraft og grunnlag for industriarbeidsplassar, forureining og skattekroner. I nyare tid gav nærleiken til oljefelt Vestlandet tilknyting til ein internasjonal oljebransje som har gjort oss alle relativt rike, men som er i ferd med å bli eit offentleg tabu grunna utsleppa som olja gjev. Høgmælte røyster tek til orde for å legge ned oljeindustrien, samstundes er vi alle avhengige av pengane.

Statsvitar Stein Rokkan sine teoriar om dei norske motkulturane og sentrum/periferi viser korleis Vestlandet vart vogga for norsk politisk radikalisme, mot sentralmakt og borgarleg embetsverk – for frivillig skyttarvesen, lågkyrkjelege rørsler, fråhald og nynorsk. I motstand mot sentralmakta. Det var på Vestlandet dei mest rabiate revolusjonære kommunistane budde, her agiterte dei første anarkistane og her kjempa fagrørsler harde kampar.

Samstundes var det her sentrumspartia vart store, i kamp for skulegong, fråhald og frie foreiningar av like frie individ. Lågkyrkjelege miljø kunne avgjere val, og Venstrepressa var mektig. Vestlandet har politisk og kulturelt vore eit einaste stort nei til Oslo. Frå dei radikale motkulturane i det vestnorske, politiske sentrum går direkte liner til så ulike politikarar som Mimir Kristjansson og Sylvi Listhaug, begge ektefødde born av vestnorsk radikalisme.

Vestlandet har vore folkemusikk og -dans, – og kristen pietisme. Fråhald og fyll. Puritanarar og smuglarar. Fest og protest. Tradisjonar og trassigheit. Bønder og byborgarar. Skilnadene mellom regionar og bygder har vore store. Men felles for alle plassane har vore ei samla trass. Ein vart buande på trass. Ein er blitt verande trass i dårlege vegar, ver og skrinn matjord. Og ein har levd i trass mot sentralmakta.

For å leite etter det vestnorske og trassige har eg invitert sytten kunstnarar, den eldste fødd i 1953, den yngste i 1997, resten av dei er spreidd jamnt i alder. Alle med ei tilknyting til Vestlandet. Det er verk i mange slags teknikkar, video, rosemåling, figurativt måleri, tresnitt, tekstil og digital lyd.

Sjølv om det er få av kunstnarane i VU 2024 som medvite og med vilje arbeidar med tematikken Vestlandet, så lagar verka til saman rom av vestnorsk natur, tradisjonar og brot, med blikk utanfrå hovudstraumane, og liv som nektar å passe friksjonsfritt inn i sentralstaten Norge. Her er kulokkar og olje. Natur og industri. Kristendom og ukristeleg støy. Radikalisme og rosemåling. Utanforskap og framskap. Egalitet og mangesysleri.

Bjørn Hatterud 2024